42 633 45 45

Przypadki unieważnienia małżeństwa cywilnego nie są zbyt częste. Tutaj zwykle dochodzi do rozwiązania małżeństwa poprzez rozwód. Częściej słyszy się o unieważnieniu ślubu kościelnego. Zacznijmy od zdefiniowania tych pojęć. Aby mogło dojść do unieważnienia małżeństwa cywilnego, sąd musi stwierdzić, że małżeństwo właściwie nie zostało nigdy ważnie zawarte, bo w chwili jego rozpoczęcia istniały określone przyczyny, które to uniemożliwiały. W przypadku rozwodu sytuacja jest inna, ponieważ rozwód to nic innego jak rozwiązanie ważnego związku małżeńskiego, ale z przyczyn, które nastąpiły już po jego zawarciu.

Jakie mogą być przyczyny unieważnienia małżeństwa?

O unieważnienie małżeństwa można wystąpić, gdy:

  • jeden z małżonków jest ubezwłasnowolniony
  • żona lub mąż cierpi na niedorozwój umysłowy lub chorobę psychiczną
  • małżeństwo zostało zawarte z mężczyzną, który ma mniej niż 18 lat lub kobietą poniżej 16 roku życia
  • pomiędzy małżonkami występuje pokrewieństwo
  • pomiędzy małżonkami stosunek przysposobienia
  • związek został zawarty przy braku świadomości, na skutek błędu lub groźby
  • gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński złożyła osoba, która znajdowała się w stanie uniemożliwiającym świadome wyrażenie woli, czyli była np. pod wpływem alkoholu, narkotyków lub podjęła decyzję pod groźbą
  • ktoś wstąpił w związek małżeński, bo był przekonany, że w przeciwnym razie jemu lub bliskiej osobie grozi niebezpieczeństwo
  • decyzja została podjęta będąc w błędzie co do tożsamości drugiej osoby

Najczęstszą przyczyną zgłaszaną do sądów jest choroba psychiczna. Kluczowe znaczenie ma tutaj, czy choroba istniała już w momencie zawarcia związku. Należy też dodać, że nie każda choroba psychiczna może być podstawą do uznania małżeństwa za niebyłe. Istotne jest, czy stan zdrowia małżonka zagraża samemu małżeństwu lub zdrowiu potomka. Jeśli np. jedno z małżonków żyło z chorobą psychiczną wiele lat i w żaden sposób nie wpływało to na funkcjonowanie małżeństwa, a chora osoba może wypełniać obowiązki rodzicielskie, sąd może oddalić powództwo. Przepisy wyraźnie wskazują, że tylko choroba trwająca jeszcze przed ślubem byłaby podstawą do unieważnienia małżeństwa. Powstanie choroby już w trakcie trwania małżeństwa nie wystarczy, aby je unieważnić.

Aby unieważnić małżeństwo cywilne, należy wystąpić do sądu. Sąd oprócz decyzji o unieważnieniu małżeństwa, rozstrzygnie jednocześnie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania lub podziale majątku wspólnego, orzeknie, która ze stron zawarła małżeństwo w złej wierze, czyli od początku wiedziała o okoliczności, która może stanowić podstawę unieważnienia.

Unieważnienie ślubu kościelnego

Inną kwestią jest unieważnienie ślubu kościelnego. Z uwagi na nierozerwalny charakter małżeństwa, w systemie kanonicznego prawa małżeńskiego i rodzinnego, który ma podstawę w kodeksie prawa kanonicznego, nie istnieją instytucje znane w systemach prawnych państwowych, czyli rozwodu i unieważnienia małżeństwa. Istnieje natomiast instytucja stwierdzenia nieważności małżeństwa. Kompetentny sąd kościelny stwierdza wówczas, że małżeństwo zostało zawarte nieważnie.

Nieważność małżeństwa kościelnego może zostać stwierdzona, jeśli przy jego zawarciu pominięto wymogi prawa, między małżonkami mogła istnieć przeszkoda małżeńska, u przynajmniej jednej ze stron istniała szeroko rozumiana wada zgody małżeńskiej. Inną przyczyną może być niezachowanie formy kanonicznej. Kolejną przesłanką jest wykluczenie przez kobietę posiadania potomstwa, mimo że przed ślubem zakładała z narzeczonym powiększenia rodziny. Podobnie jak w sytuacji unieważnienia małżeństwa cywilnego, dużo zależy od okoliczności.

W procesie stwierdzenia nieważności małżeństwa orzeka trzech sędziów. Stosuje się następujące dowody: oświadczenia stron, dokumenty, zeznania świadków, ekspertyzy biegłych, oględziny sądowe oraz domniemania. Strony mogą mieć swoich pełnomocników i adwokatów. Wtedy pełnomocnicy adwokaci w łodzi reprezentują strony przed sądem.

Ważności małżeństwa broni natomiast „obrońca węzła małżeńskiego”, którzy przedkłada sądowi to wszystko co zdaje się przemawiać za ważnością małżeństwa. Wyrok stwierdzający nieważność małżeństwa jest prawomocny wówczas, gdy zostanie potwierdzony przez sąd wyższej instancji. Do przyjmowania spraw (pozwów) o stwierdzenie nieważności małżeństwa właściwy jest są diecezjalny diecezji, na terenie której zawarte zostało małżeństwo oraz sąd diecezjalny diecezji, na terenie której strona pozwana ma stałe tymczasowe miejsce zamieszkania. Wyjątkowo właściwe są również sąd diecezjalny diecezji, na terenie której strona powodowa ma stałe miejsce zamieszkania oraz sąd diecezjalny diecezji, na terenie której trzeba będzie zbierać większość dowodów.